ROLA PAŃSTWA
Rola państwa, w „skoku” osiemnastowiecznym dcjść silna, nie daje, jak się rzdkło, poważniejszych skutków trwałych. Rola ta w „skoku” lat dwudziestych XIX w. bardzo silna, daje skutki trwałe ograniczone. W najważniejszym „skoku” lat osiemdziesiątych rola państwa jest bardziej złożona. W zaborze austriackim zdecydowanie negatywna. W zaborze pruskim sprzyjająca przekształcaniu się ziem polskich w rolniczy Hinterland, a w stosunku do Śląska w drugiej połowie XIX w. wyraźnie już upośledzająca go na rzecz zachodnich zagłębi Rzeszy. Silna protekcja w zaborze rosyjskim przejściowo działa na korzyść przemysłu znajdującego się na ziemiach polskich, szybko jednak zaczyna wyraźnie uprzywilejowywać przemysł na ziemiach rosyjskich z Zagłębiem Donieckim na czele. Uogólnienie w tej sprawie Gerschenkrona nie pasuje do Polski nie mniej niż do Italii.